Na zdrowie24

Kilkanaście minut działania zimna wystarczyło, by spowodować odmrożenie obu nóg, wymagające przeszło miesięcznego leczenia szpitalnego. W tej samej miejscowości zakładano w tym dniu instalacje elektryczne. Zajęci przy tym robotnicy wykonywali część czynności manipulacyjnych bez rękawic, żaden je­dnak nie uległ odmrożeniu. Dzięki częstemu narażeniu na działanie zim­na byli zahartowani.Jeszcze ważniejszy jest inny aspekt zagadnienia. Mimo że człowiek wywodzi się z rejonów subtropikalnych, znaczna część ludzkości za­mieszkuje tereny, które w stosunku do…

Przeżycie w tak cięż­kich warunkach termicznych jest możliwe tylko przy zastosowaniu od­powiedniej odzieży, pomieszczeń i systemów ogrzewania, co w gruncie rzeczy stanowi przedłużenie działania fizjologicznych mechanizmów termoregulacji. Ten sposób adaptacji do życia w warunkach krańcowych jest skuteczny jedynie wówczas, gdy pozostaje w zgodzie z działaniem fizjologicznych mechanizmów obrony ustroju przed zimnem. Jeśli znajo­mość tych mechanizmów jest niedostateczna, sięganie do możliwości stwarzanych przez współczesną technikę może przynieść więcej szkody niż pożytku. Dla…

Samo stosowanie odzieży chroniącej przed bardzo niską temperaturą środowiska może wyłaniać kłopotliwe problemy. Im lepszym izolatorem termicznym jest odzież, tym łatwiej oczywiście utrzymać pod nią mikro­klimat w granicach komfortu cieplnego, nawet przy temperaturze oto­czenia sięgającej —40 czy —70°C. Powstaje jednak pytanie, jak usuwać nadmiar ciepła wytwarzanego w ustroju podczas wysiłków fizycznych wykonywanych w takiej odzieży. Realność tego rodzaju pytań może ilustrować opisany niedawno przypadek śmierci żołnierza kanadyjskiego, który w obawie…

Wysunąć trzeba wreszcie pytanie, w jakiej mierze powyższe przy­kłady, ilustrujące znaczenie zimna jako elementu warunków krańco­wych w życiu współczesnego człowieka, można odnieść do warunków klimatycznych Polski. Na zagadnienie to można spojrzeć z dwóch punktów widzenia. Po pierwsze, z wyjątkiem krótkiego okresu lata, temperatura otoczenia (na otwartej przestrzeni) jest u nas znacznie niższa od średniej temperatury skóry (około 32°C). Znaczy to, że za­chowanie stałej temperatury wewnętrznej ciała w takim otoczeniu jest…

Po drugie, w wielu gałęziach pracy zawodowej nieuniknione jest nara­żenie ustroju lub — częściej — kończyn na niską lub nawet bardzo niską temperaturę otoczenia. Niektóre procesy technologiczne wymaga­ją np. wykonywania precyzyjnych czynności manipulacyjnych w tem­peraturze bliskiej —70°C; oczywiste jest narażenie na zimno pracow­ników chłodni; wiele prac terenowych prowadzi się w ciągu kilku miesięcy w roku w temperaturze nie przekraczającej —5 czy —7° C lub nawet niższej, przy czym charakter pracy…

Zimno pozostaje zatem elementem warunków krańcowych także dla współczesnego człowieka. Dla ochrony przed nim trzeba sięgać do środków współczesnej techniki, które pozwalają na tworzenie mikrokli­matu dobrze znoszonego przez organizm nawet w warunkach mrozów arktycznych. Nie uwalnia nas to jednak od badania i uczenia się, jak wykorzystywać własne, fizjologiczne mechanizmy ochrony przed obni­żeniem temperatury wewnętrznej ciała lub uszkodzeniem przez zimno tkanek powierzchownych (odmrożenia). Poznanie i wykorzystanie tych mechanizmów stanowi warunek przystosowania…

Jak wspomniano już wyżej, ekspozycja człowieka na działanie niskiej temperatury środowiska wyzwala ze strony jego ustroju reakcje, które zmniejszają utratę ciepła do otoczenia i zwiększają ilość ciepła powsta­jącego w organizmie. Pierwszą reakcją na działanie niskiej temperatury otoczenia jest skurcz naczyń krwionośnych skóry i podskórnej tkanki tłuszczowej. Zmniejszenie przepływu krwi przez te tkanki ogranicza ilość ciepła dostarczanego przez krew do powierzchownych warstw ciała oraz zmniejsza ich przewodnictwo cieplne. W efekcie ulega obni­żeniu…

Im większa panuje różnica temperatur między tkankami głębokimi i powierzchownymi, tym opisany przepływ ciepła jest większy. Fakt ten niekiedy staje się przyczyną pozornie paradoksalnego zjawiska. Roz­poczęcie wysiłku fizycznego (pływanie) przez człowieka zanurzonego w chłodnej wodzie może spowodować obniżenie temperatury wewnętrznej ciała w stosunku do jej poziomu w spoczynku, mimo iż podczas pływa­nia wzrasta ilość ciepła powstającego w ustroju. Ciepło wytwarzane podczas skurczów mięśni gromadzi się początkowo w ustroju, powodu­jąc podwyższenie…

Szcze­gólnie niskie przewodnictwo cieplne ma tkanka tłuszczowa, ale tylko wówczas, gdy przepływ przez nią krwi jest mały. Gdy naczynia krwio­nośne zaopatrujące tę tkankę są rozszerzone, jej przewodnictwo cieplne wybitnie wzrasta — znaczną część każdej jednostki masy tej tkanki sta­nowi wówczas krew, którą cechuje wysokie przewodnictwo cieplne. W otoczeniu o wysokiej temperaturze podskórna tkanka tłuszczowa traci więc w dużym stopniu swoje właściwości izolacyjne i niewiele przeszkadza w usuwaniu z ustroju nadmiaru…

Skurcz naczyń krwionośnych skóry ułatwia ochronę przed utratą ciep­ła przez ustrój w jeszcze inny sposób. Głębokie tętnice zaopatrujące kończyny w krew biegną w nich w otoczeniu dwu bardzo blisko poło­żonych żył. W otoczeniu o neutralnej temperaturze znaczna część, a w gorącym otoczeniu nawet większa część krwi płynącej do kończyny kie­rowana jest poprzez odgałęzienia tych tętnic do naczyń powierzchow­nych skóry. W chłodnym lub zimnym otoczeniu naczynia krwionośne skóry kurczą się i…

Obniżenie temperatury krwi tętniczej przed osiągnięciem przez nią obwodu kończyny, gdzie styka się za pośrednictwem tkanek powierzchownych z zimnym oto­czeniem, przyczynia się również do zmniejszenia utraty ciepła przez ustrój. Jak bardzo skuteczny jest ten mechanizm „krótkiego spięcia” cieplnego, ilustrują przykłady ze świata zwierzęcego. P. F. Scholander i W. E. Schevill starali się wyjaśnić, w jaki sposób wieloryby żyjące w wodach podbiegunowych mogą utrzymywać stałą temperaturę we­wnętrzną ciała mimo ogromnej powierzchni…

Warto nad­mienić, że podobne pod względem konstrukcji systemy stosuje się dla oszczędzenia ciepła także w technice ogrzewniczej. U wielu gatunków zwierząt istnieje jeszcze jeden mechanizm ochrony ustroju przed utratą ciepła: piloerekcja (stroszenie włosów). Mię­dzy gęstymi, nastroszonymi włosami zostaje zatrzymana nieruchoma warstwa powietrza, które jest złym przewodnikiem ciepła. Głębokość tej warstwy sięga np. u białego wilka arktycznego przeszło 6,5 cm. Ustrój zyskuje w ten sposób doskonałe okrycie. Skuteczność tej izolacji cieplnej pozwala…

U człowieka opisany mechanizm nie odgrywa żadnej roli, zaś skurcz mięśni stroszycieli włosów (tzw. gęsia skórka) jest jedynie bezużyteczną pozostałością filogenetyczną. Odzież zastąpiła pierwotny mechanizm własnej izolacji cieplnej. Z przytoczonych przykładów wynika, że z punktu widzenia wymiany ciepła zysk, jaki człowiek odniósł z tej „zamiany”, bywa czasem wątpliwy. Działanie omówionego wyżej naczyniowego mechanizmu adaptacji ustroju do niskiej temperatury otoczenia ma też swoje niedostatki. Po wpływem zimna kurczą się naczynia krwionośne nie…